De Zuid-Tiroolse kozijnfabrikant Finstral streeft naar dialoog, brengt gesprekken op gang en bespreekt relevante thema’s rond architectuur in al haar facetten. Voor de derde editie van het Finstral Magazine F_03 stelden we acht vragen aan architecten uit heel Europa. Lees hier de antwoorden van Manuel Aires Mateus.

1. Hoe denkt u als architect over licht?
Manuel Aires Mateus: Licht is de eerste voorwaarde om architectuur zichtbaar te maken. Architectuur komt tot uiting via al haar onderdelen, zoals akoestiek, aanraking en andere zintuigen die architectuur begrijpelijk maken, maar licht is het element dat haar karakter, haar imago het meeste zichtbaar maakt. We ontwerpen de ruimte echt door het eerste element, licht, te vormen.

2. Hoe verwerkt u daglicht in uw ontwerpen?
Je moet altijd rekening houden met daglicht tijdens het ontwerpen. Gewoonweg omdat je het door niets anders kan vervangen, ook niet door kunstlicht. Normaal moet je een keuze maken en zo zijn we aanbeland bij de voorwaarde voor alle beslissingen in de architectuur: de vrijheid om te kiezen. Ik hou niet van plaatsen waar de lichtstralen die binnenkomen, elkaar verstoren. Wel hou ik van plekken waar licht doordacht gebruikt wordt. Plekken waar duidelijk is gekozen voor een bepaalde soort lichtinval en waar dus een andere mogelijkheid verworpen werd.

3. Hoe gebruikt u het kozijn als architecturaal middel voor de vormgeving?
Het eerste wat we over een bouwproject moeten weten, is dat er geen normen zijn, dat er met andere woorden geen voorgeschreven vorm is voor het ontwerp van een kozijn: we kunnen een gleuf openmaken, we kunnen gevels helemaal openen, we kunnen een gat in de muur gebruiken of voor kozijnen kiezen. Er bestaat geen onveranderlijke, juiste manier om een kozijn in het ontwerp te verwerken. Een kozijn betekent licht, het betekent uitzicht, het betekent een soort relatie tussen binnen en buiten. Maar ik ontwerp ook altijd het kozijn en denk daarbij aan de ruimte van het kozijn zelf. Mij interesseert ook de diepte van het kozijn. Die vormt ook een werkterrein dat we vaak nuttig, bewoonbaar of als overgang tussen binnen en buiten kunnen gebruiken. Belangrijk voor ons is daarbij het idee dat deze ruimte geen ‘niets’ is, maar dat ze ook haar eigen voorwaarden heeft.

4. Welk (bekend) bestaand gebouw zou u graag een nieuwe bestemming geven of uitbreiden?
De Villa Adriana in Rome.

5. Bouwen is een wirwar van ontelbare richtlijnen en deels verouderde procedures: wat zou u veranderen? En hoe?
We leven in een wereld waarin normalisatie tot banalisering leidt, alsof vrijheid geen noodzakelijke voorwaarde voor het leven is. Als het aan mij lag, zou ik het aantal regels beperken. In de bouwsector leidt een overdaad aan normalisatie tot een enorm gebrek aan vrijheid. Dat maakt veel stads- en woongebieden disfunctioneel en fantasieloos, anders gezegd: niet geschikt voor het leven.

6. Architectuur is gebouwde realiteit. Welke maatschappelijke en politieke verantwoordelijkheid hebben architecten vandaag de dag?
Architecten dragen dezelfde verantwoordelijkheid als alle andere mensen in een samenleving, maar de architectuur reageert specifiek op nieuwe omstandigheden en problemen. Onze uitdagingen: ecologische problemen en problemen op het vlak van gebieds- en hulpmiddelenbeheer. Er is ook een gebrek aan ontwerpen die na verloop van tijd aangepast kunnen worden aan nieuwe behoeften, wat een vereiste is voor duurzame architectuur. Het is de plicht van de architect om in te spelen op deze erg complexe uitdagingen. Centraal staat de vraag hoe architectuur omgaat met ecologische problemen. Vaak steken we de schuld op gebreken met betrekking tot techniek en energie. Maar eigenlijk gaat het erom dat de architectuur (opnieuw) leert om zich aan te passen en veerkrachtig te zijn. Het ideale voorbeeld zijn eeuwenoude gebouwen die vandaag nog rechtstaan. Hun kwaliteit bestaat erin dat ze zich eindeloos kunnen aanpassen aan nieuwe concepten.

7. Met wie zou u graag een gesprek (over architectuur) voeren, en waarover?
Ik zou graag met de voorzitter van de Europese Commissie of met de paus praten. Het thema zou de rol van schoonheid zijn.

8. Met welke stelling zou u dat gesprek openen?
Ik zou het gesprek openen met een vraag: welke rol speelt schoonheid in de samenleving van vandaag?

In 1988 richtten Manuel Aires Mateus en Francisco Aires Mateus het architectuurbureau Aires Mateus op in Lissabon. Van meet af aan houdt deze internationaal actieve studio zich bezig met de rol van herinnering en kennis, alsook met de relatie tussen de fysieke en de culturele wereld. Manuel Aires Mateus is sinds 1986 actief in het onderwijs en werkt samen met meerdere universiteiten, waaronder de Harvard Graduate School of Design, het College of Architecture en de Oslo Architecture School. Sinds 1998 is hij professor aan de Universidade Autónoma de Lisboa en sinds 2001 aan de Accademia di Architettura in Mendrisio, Zwitserland. Aires Mateus nam al deel aan verschillende tentoonstellingen, was regelmatig vertegenwoordigd op de architectuurbiënnale in Venetië en onlangs nog aanwezig op de Seoul Biennale of Architecture and Urbanism (Zuid-Korea, 2021). Daarnaast heeft hij tal van nationale en internationale prijzen op zijn naam staan, zoals de AIT Award (2012, 2020), de Valmor Prize (2002, 2018), de Secil Prize (2020) en de Ecola Prize (2019), alsook de selectie voor de Mies van der Rohe Prize (2007, 2017). In 2017 werd Manuel Aires Mateus bekroond met de Pessoa-prijs.
Portret Manuel Aires Mateus: © Fernando Guerra en Sérgio Guerra
airesmateus.com

Ontdek meer antwoorden van architecten uit heel Europa:
finstral.com/framinglight